W chwili otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy, spadek po nim z mocy samego prawa nabywają jego spadkobiercy. Stwierdzenie nabycia spadku wskazuje komu i w jakiej części spadek przypadł, a także czy dziedziczenie następuje na podstawie ustawy czy testamentu.
Udokumentowanie praw do spadku może nastąpić na trzy sposoby, poprzez uzyskanie przez spadkobiercę:
- postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku,
- zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia,
- europejskiego poświadczenia spadkowego.
Stwierdzenia nabycia spadku dokonuje sąd spadku po przeprowadzeniu postępowania nieprocesowego. Akt poświadczenia dziedziczenia sporządza dowolnie wybrany przez osoby zainteresowane notariusz. Sporządzenie europejskiego poświadczenia spadkowego jest możliwe zarówno przed sądem, jak i przed notariuszem.
Należy mieć jednak na uwadze, że ustawodawca nie nakłada na spadkobiercę obowiązku uzyskania powyżej wskazanych dokumentów. Dokumenty te mają jedynie charakter deklaratoryjny i legitymacyjno-dowodowy. Nie przyznają one danej osobie statusu spadkobiercy, a tylko go potwierdzają. Tym samym spadkobierca nie musi nimi dysponować, jeżeli jego status jako następcy prawnego spadkodawcy nie jest kwestionowany.
Kto może wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku?
Z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku może wystąpić każdy, kto ma w tym interes, tzn. każda osoba, która zainteresowana jest w wywołaniu skutków, jakie ustawa łączy z wydaniem przez sąd postanowienia stwierdzającego nabycie spadku przez określone osoby. Czyli nie tylko najbliższa rodzina. Do grona osób mogących zainicjować postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku zalicza się w szczególności:
- spadkobierców i ich następców prawnych;
- nabywców spadku lub udziału w nim;
- wierzycieli spadkowych i wierzycieli osobistych spadkobierców; zapisobierców windykacyjnych i ich wierzycieli;
- osoby uprawnione do zachowków;
- oraz wykonawców testamentu.
Postępowanie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku
Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku toczy się przed sądem w trybie nieprocesowym.
Do wniosku o stwierdzenia nabycia spadku należy dołączyć dowód śmierci spadkodawcy oraz wskazać uczestników postępowania. Dowodami stwierdzającymi śmierć spadkodawcy oraz jej chwilę są odpis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne postanowienie sądu o uznaniu go za zmarłego lub o stwierdzeniu jego zgonu.
W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku Sąd z urzędu bada kto jest spadkobiercą, a także czy spadkodawca pozostawił testament. Sąd może przy tym wezwać osobę, co do której zostanie uprawdopodobnione, że dysponuje testamentem, do złożenia tego dokumentu. W takim przypadku sąd dokona otwarcia i ogłoszenia testamentu.
W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku sąd nie orzeka o niegodności dziedziczenia przez spadkobiercę albo o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia na mocy art. 940 KC
W postanowieniu stwierdzającym nabycie spadku sąd ma obowiązek wymienić wszystkich spadkobierców, którzy nabyli spadek, oraz określić wysokość przypadających im udziałów. Sąd nie wymienia w nim jednak składników majątkowych wchodzących w skład spadku.
Notarialne poświadczenie dziedziczenia
Akt poświadczenia dziedziczenia stanowi dodatkowy, obok postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, dokument, za pomocą którego spadkobierca może wykazać prawa do spadku.
Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia jest możliwe jedynie w razie złożenia zgodnego wniosku przez wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne. Notarialne poświadczenie dziedziczenia może nastąpić jedynie wówczas, gdy dziedziczenie po spadkodawcy opiera się na ustawie lub na testamencie sporządzonym w formie zwykłej. Nie można sporządzić aktu poświadczenia dziedziczenia w przypadku testamentu szczególnego np. ustnego.
Osoby zainteresowane muszą się stawić przed notariuszem osobiście, wykluczona jest tu możliwość reprezentowania przez pełnomocnika.
Niezwłocznie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz zobowiązany jest dokonać jego wpisu do Rejestru Spadkowego. Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Europejskie poświadczenie spadkowe
W odniesieniu do spadków otwartych od daty 17 sierpnia 2015 roku zarówno sąd, jak i notariusz mogą również wydać europejskie poświadczenie spadkowe. Może być ono wykorzystywane we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej do legitymowania uprawnień spadkobierców, zapisobierców mających bezpośrednie prawa do spadku, wykonawcy testamentu oraz zarządcy spadku. Zasadnicza regulacja prawna dotycząca europejskiego poświadczenia spadkowego zawarta jest w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012 z dnia 04.07.2012 r.