Kredytobiorcy w Polsce od wielu lat walczą z bankami podważając postanowienia umów tzw. kredytów frankowych. Procesy sądowe w tych sprawach w większości kończą się sukcesem.
Wpływ na kwestionowanie umów ,,kredytów frankowych” miał gwałtowny wzrost rat kredytowych co w konsekwencji przełożyło się na pogarszającą się sytuację finansową kredytobiorców.
W 2022 r. w podobnej sytuacji znaleźli się również kredytobiorcy posiadający kredyty złotówkowe. W związku
z sukcesywnym wzrostem stóp procentowych od października 2021 r., a także wskaźnika WIBOR, raty kredytów poszybowały w górę.
Czym jest stawka WIBOR?
Stopy procentowe banku centralnego określają cenę za jaką bank centralny udziela kredytu bankom komercyjnym lub po jakiej sprzedaje papiery wartościowe. Przy ich pomocy NBP wpływa na wysokość stóp procentowych na rynku międzybankowym.
WIBOR (czyli: Warsaw Interbank Offered Rate) oznacza wysokość oprocentowania, po jakim banki (teoretycznie) udzielają pożyczek innym bankom komercyjnym. WIBOR wyliczany jest jako średnia arytmetyczna wielkości oprocentowania w największych bankach krajowych, przy odrzuceniu wartości skrajnych. Stawki WIBOR podawane są każdego dnia roboczego o godzinie 11:00, w procesie zwanym fixingiem. WIBOR musi się również mieścić w widełkach wysokości stopy depozytowej oraz stopy lombardowej, wyznaczanych przez Radę Polityki Pieniężnej.
Banki biorące udział od stycznia 2022 r. w kształtowaniu wskaźnika WIBOR zwane dilerami rynku pieniężnego to:
- Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski SA,
- Bank Handlowy w Warszawie SA,
- ING Bank Śląski SA,
- Santander Bank Polska SA,
- Bank Gospodarstwa Krajowego,
- mBank SA,
- Bank Millennium SA,
- Bank Polska Kasa Opieki SA,
- Getin Noble Bank SA,
- BNP Paribas Bank Polska SA,
- SGB-Bank SA,
- Bank Polskiej Spółdzielczości SA.
GPW Benchmark S.A. jest natomiast jednostką odpowiedzialną za organizowanie i ustalanie tzw. fixingu (procedury ustalania stawek referencyjnych depozytów na polskim rynku międzybankowym).
Czy stawka referencyjna WIBOR jest ustalana w sposób właściwy?
W 2012 r. w Wielkiej Brytanii wybuch skandal z ustalaniem wskaźnika referencyjnego LIBOR, który to stanowił odpowiednik WIBORU jako podstawy oprocentowania kredytów w walutach np. CHF, GBP, USD. Na światło dzienne wypłynął fakt, że bank Barclays podawał nieprawdziwe dane, aby sprawiać wrażenie, że jego sytuacja finansowa jest lepsza niż była w rzeczywistości, i po to, by umożliwiać spekulacje. Za manipulowanie stopą LIBOR w latach 2005-2010 banki zostały ukarane przez regulatorów rynku usług finansowych łączną grzywną w wysokości ok. 6 mld dol.
Ujawniony skandal przyczynił się m.in. do wprowadzenia przez wspólnotę europejską ROZPORZĄDZENIA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych. Rozporządzenie to reguluje system ustalania wskaźników referencyjnych oraz zapobiegać ma manipulacjom.
Mając na uwadze założenia Rozporządzenia UE, GPW Benchmark S.A. powinien do obliczania wskaźnika WIBOR co do zasady, stosować rzeczywiste dane wyjściowe dotyczące transakcji dokonywanych przez banki. Problemem jest jednak to, iż w istocie do takich transakcji międzybankowych od lat nie dochodzi. Banki nie pożyczają sobie wzajemnie pieniędzy. Zatem stawki oprocentowania, tych pożyczek ustalane są jedynie teoretycznie na podstawie deklaracji banków. Wobec powyższego w rzeczywistości stopa WIBOR jest ustalana jedynie na podstawie jednostronnych deklaracji banków, co może wzbudzać wątpliwości co do uczciwości procedury ustalania tego wskaźnika referencyjnego.
Jaką rolę pełni stawka WIBOR w umowach kredytu hipotecznego zaciągniętego w złotówkach?
Większość umów kredytu hipotecznego zaciągniętego w złotówkach, opiera się na zmiennym oprocentowaniu. Wskaźnik WIBOR wraz z marżą banku stanowią oprocentowanie kredytu. Marża banku stanowi zysk banku, natomiast stawka WIBOR określa koszty banku związane z pozyskiwaniem przez niego pieniędzy. Niemniej w sytuacji, kiedy banki nie zawierają żadnych transakcji celem pozyskania pieniędzy, koszty te posiadają jedynie charakter deklaratoryjny. Istnieje zatem ryzyko, iż koszty te mogą być zawyżane, co bezpośrednio może przekładać się na dodatkowy zarobek banku, kosztem kredytobiorców.
Czy można zakwestionować postanowienia umowy kredytu hipotecznego zaciągniętego w złotówkach w postępowaniu sądowym?
Do sądów wpłynęły już pierwsze pozwy kredytobiorców, posiadających ,,kredyty złotówkowe”, niemniej na wyroki należy jeszcze poczekać. Niewątpliwym jest fakt, iż stawka WIBOR nie stanowi wskaźnika ustalanego w sposób przejrzysty i uczciwy, co może być podstawą do podważenia postanowień umownych dotyczących oprocentowania kredytu.
Dodatkowo wskazać należy, iż brak odpowiedniego wyjaśnienia kredytobiorcy przez bank ryzyka związanego z zaciąganiem kredytu o zmiennym oprocentowaniu, stanowi niedopełnienie przez bank ciążącego na nim obowiązku informacyjnego.
Wyżej wskazane kwestie mogą stanowić podstawę do podważenia umowy kredytowej, jednak nie jest wiadomym jaką linię orzeczniczą w tym zakresie przybiorą sądy. Podobnie jak w przypadku ,,kredytów frankowych” ukształtowanie stanowiska sądów wymagało czasu.
Zgodnie z zapowiedzią rządu, wskaźnik WIBOR od stycznia 2023 r. ma przestać być stosowany ale nie jest jeszcze wiadomym, jaki wskaźnik go zastąpi oraz jakie konsekwencje przyniesie ta zmiana dla kredytobiorców. Wskazane zmiany, jak również wynik spraw kredytobiorców ,,złotówkowych”, którzy zdecydowali się już wystąpić z powództwem przeciwko bankom, pokażą z pewnością czy umowy kredytów zaciąganych w złotówkach podzielą losy ,,kredytów frankowych” .