Frankowicze decydujący się na skierowanie sprawy do sądu bardzo często występują z roszczeniem o tzw. stwierdzenie nieważności umowy kredytowej. Takie rozstrzygnięcie sądu możliwe jest w sytuacji, kiedy klauzule niedozwolone zawarte w umowie kredytowej wpływają na istotne elementy umowy w taki sposób, iż po ich eliminacji utrzymanie w mocy umowy zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym jest niemożliwe.
Należy przy tym pamiętać, iż sąd nie unieważnia umowy kredytowej, a jedynie stwierdza, że jest ona nieważna z mocy prawa (ex lege) od dnia jej zawarcia z mocą wsteczną (ex tunc). W tym przypadku wyrok sądu ma charakter deklaratoryjny, tzn. potwierdza stan, który z punktu widzenia porządku prawnego istniał już od momentu zawarcia umowy kredytowej.
Jakie konsekwencje niesie za sobą stwierdzenie nieważności umowy kredytowej?
W przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytowej przyjąć należy, iż wzajemne świadczenia stron podlegają zwrotowi. W związku z tym bank winien zwrócić kredytobiorcy to co świadczył on na rzecz banku, natomiast kredytobiorca winien zwrócić bankowi kwotę udzielonego kredytu. Na gruncie orzeczeń sądów powszechnych pojawił się spór w zakresie wzajemnych rozliczeń stron i dwa nurty orzecznicze. Pierwszy odwołujący się do teorii salda oraz drugi do teorii dwóch kondykcji.
Teoria salda sprowadza się do założenia, że roszczenie przysługujące kredytobiorcy wobec banku oraz roszczenie przysługujące bankowi wobec kredytobiorcy nie są autonomiczne, lecz są roszczeniami wzajemnie powiązanymi. Zgodnie z teorią salda roszczenie kredytobiorcy wobec banku o zwrot tego co wpłacił on na rzecz banku w oparciu o nieważną umowę, ulega redukcji o kwotę udzielonego kredytu.
Przykład: Bank YZ na podstawie zawartej umowy kredytowej w dniu 8 czerwca 2008 roku udzielił Janowi K. kredytu w wysokości 200.000,00 zł indeksowanego kursem CHF. W dniu 10 lutego 2018 roku zapadł wyrok stwierdzający nieważność umowy. Na dzień wyrokowania Jan K. wpłacił do banku łącznie kwotę 250.000,00 zł. Zgodnie zatem z teorią salda, sąd w zakresie wzajemnych rozliczeń powinien zasądzić od banku YZ na rzecz Jana K. kwotę 50.000,00 zł.
Teoria dwóch kondykcji, zakłada natomiast, iż w związku z stwierdzeniem nieważności umowy powstają dwa niezależne od siebie świadczenia. Pierwsze stanowi roszczenie kredytobiorcy wobec banku o zwrot wpłaconych środków finansowych, natomiast drugie stanowi roszczenie banku wobec kredytobiorcy o zwrot kwoty udzielnego kredytu.
Przykład: Bank YZ na podstawie zawartej umowy w dniu 8 czerwca 2008 roku udzielił Janowi K. kredytu w wysokości 200.000,00 zł indeksowanego kursem CHF. W dniu 10 lutego 2018 roku zapadł wyrok stwierdzający nieważność umowy. Na dzień wyrokowania Jan K. wpłacił do banku łącznie kwotę 250.000,00 zł. Zgodnie zatem z teorią dwóch kondykcji, sąd w zakresie wzajemnych rozliczeń powinien zasądzić od banku YZ na rzecz Jana K. kwotę 250.000,00 zł. W tym bowiem przypadku roszczenie banku YZ wobec Jana K. nie będzie w ogóle rozpoznawane przez sąd, ponieważ nie stanowi ono przedmiotu sporu.
Jaki sposób rozliczenia stron jest zatem właściwy i jak formułować roszczenie wobec banku?
Pomimo tego, iż teoria salda nie znajduje oparcia w przepisach prawa cywilnego, a wydaje się jedynie zaczerpnięciem z niemieckiego porządku prawnego, stosowana była przez sądy powszechne. W tym zakresie w dniu 16 lutego 2021 r. pojawiła się uchwała Sądu Najwyższego pod sygn. III CZP 11/20, która rozstrzygnęła spór istniejący w doktrynie i wskazała, iż prawidłowy sposób wzajemnego rozliczenia stron stanowi teoria dwóch kondykcji. Zdaniem Sądu Najwyższego stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego, niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu.
Wyrok ten z pewnością ma ogromny wpływ na postępowania w zakresie tzw. spraw frankowych i upraszcza dochodzenie roszczeń przez kredytobiorców przed sądami.
Jeśli zatem sam posiadasz kredyt indeksowany lub denominowany kursem CHF i zastanawiasz się jak wyglądałoby dochodzenie roszczeń w Twojej sprawie, zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią. Nasi adwokaci przeanalizują bezpłatnie Twoją umowę oraz pomogą opracować skuteczną strategię procesową.